Petra Wevers over de toekomst van het natuuronderwijs

In de huiskamer van Petra Wevers zie je volop groen om je heen. Niet zo gek, want Petra brengt de natuur graag dichtbij. Maar het allerliefste gaat ze zelf de natuur in en laat ze jong en oud in de natuur samenwerken. Want iedereen voelt zich beter in een groene omgeving.

Ik ben vandaag bij Petra om te praten over natuuronderwijs. De afgelopen jaren heb ik gewerkt aan het boek Red de elementen. Ik heb verhalen geschreven over Water, Vuur, Aarde en Lucht. Samen met Petra ga ik in gesprek over mijn boek en over de toekomst van natuuronderwijs.

In het boek Red de elementen staat het verhaal De wildernis. Hoofdpersoon Vik weet niet wat gras is. Hij vindt gras lijken op spaghettislierten. Gras kent hij niet, maar wel kunstgras.

Herken jij dit ook in de praktijk bij kinderen?

‘In 2014 was ik initiatiefneemster van DE-Toltuin. Een lelijk, braakliggend terrein, omgetoverd tot een groene omgeving in de Roosendaalse wijk Tolberg. We hebben er fruitbomen geplant. Op een dag was ik in DE-Toltuin en zag ik een jongetje schudden aan de fruitbomen. Ik vroeg aan hem wat hij aan het doen was. Hij vertelde dat de boom vol met ballen hing.’

Hoe komt dit volgens jou?

‘Agnes van den Berg heeft het onderzoek De nationale NQ test uitgevoerd. Zij deed onderzoek naar de natuurintelligentie van kinderen in groep zeven en acht. Hieruit bleek dat het natuurbeeld van de meeste kinderen zich beperkt tot bloemen en dieren. 42 procent van de kinderen ziet een woeste zee met hoge golven niet, of hooguit een beetje, als natuur. Volwassenen zien het strand en golven juist overwegend als echte natuur.’

In het onderzoek dat Petra noemt, zijn de vaardigheden gemeten van kinderen om verbinding te maken met de natuur. Hiervoor is een aangepaste natuurintelligentietest voor kinderen ontwikkeld, vertelt ze: de NQ-test. Deze test onderscheidt vier typen kinderen met verschillende NQ-profielen, die kunnen worden aangeduid als:

• Omarmers
• Aanpakkers
• Invoelers
• Beginners

De resultaten van de NQ-test laten zien dat 38 procent van de kinderen Beginners zijn. Een voorbeeld is het jongetje van de fruitboom. Zij hebben niet zo veel met de natuur en voelen zich niet zo verbonden met de natuur. Ze hebben wel een positieve houding tegenover de natuur, maar weinig vaardigheden om verbinding te maken.

31 procent van de kinderen bleek in de categorie Omarmers te vallen. Die hebben juist veel vaardigheden om verbinding te maken. Deze kinderen zijn in staat om met hoofd, hart en handen verbinding te maken. Omarmers hebben veel interesse in de natuur en weten er veel van. Ze maken zich ook vaak zorgen om de natuur. Tussen deze twee groepen zitten Invoelers (17 procent). Deze groep beseft wel het belang van de natuur, maar heeft weinig praktische vaardigheden. Via sociale media weten deze kinderen veel over natuur en het milieu, alleen komen ze zelf weinig in de natuur.

De Aanpakkers (14 procent) zijn graag buiten en niet bang. Zij beschikken over veel vaardigheden om zichzelf te redden. Ze zijn echter matig verbonden met de natuur en maken zich weinig zorgen of het wel goed gaat met die natuur.

42 procent van de kinderen ziet een woeste zee met hoge golven niet, of hooguit een beetje, als natuur. Volwassenen zien het strand en golven juist overwegend als echte natuur

Hoe kunnen we zorgen dat meer kinderen gaan houden van de natuur?

‘Ik ben het eens met wat Agnes van den Berg daarover zegt: wij moeten kinderen
laten ervaren dat natuur je vriend is. En we moeten het in deze tijd niet alleen maar hebben over de problemen in de natuur: dat de ijsberg smelt, dat er veel plastic in de zee komt enzovoort.’

Wat doe jij om de zorgen bij kinderen weg te nemen?

‘De natuur doet iets met ons. We hebben de natuur nodig. Ze is onze vriend. Daarom zet ik mij in om kinderen positieve ervaringen te geven in de natuur. Dit doe ik onder meer door generaties bij elkaar te brengen. Natuur is een goede plek om elkaar te ontmoeten, ze zorgt voor binding.

Verder laat ik anderen graag kennismaken met de wonderen van Moeder Aarde, door het starten van sociale en duurzame projecten. Denk aan natuureducatie, buurtmoestuinen, speelnatuur en voedseleducatie. De natuur ruikt zo lekker…! Als ik citroenmelisse tussen mijn vingers wrijf, geeft dat een heerlijke geur. En als je rozemarijn plukt, ontdekken kinderen dat diezelfde geur ook op een pizza voorkomt. Mijn doel is om de verwondering bij kinderen wakker te maken, de diepe ervaring dat alles met elkaar verbonden is.

Ik ben vrijwilligster bij de kinderboerderij in mijn woonplaats. Laatst liet ik een meisje citroenmelisse ruiken. Ze deed twee stappen achteruit. Ik schrok daar erg van, want ik wil kinderen graag een positieve ervaring meegeven. Maar zij vond het eng en vies.’

Hoe komt dat, denk je?

‘Ik ben ervan overtuigd dat dit een teken is dat je weinig in de natuur bent. Als je alleen thuiskomt op je stenen plein, dan blijven zulke gewaarwordingen onbekend. En onbekend maakt onbemind. Daardoor kun je ook niet de waardering voelen voor het mooie van de natuur.’

Wat kunnen scholen doen om de natuur dichtbij te brengen?

‘Ik help al heel veel jaren scholen bij het vergroenen van hun schoolplein. Dit doe ik via mijn bedrijf KrachtigBuiten. Ik ben hier al ruim vijftien jaar mee bezig. Scholen hebben veel aandacht voor de binnenkant van een schoolgebouw: denk aan ICT, pvc-vloeren, airco’s, digiborden et cetera.

Nu komt er steeds meer aandacht voor de buitenkant, voor het schoolplein als verlengstuk van het leslokaal. Ik kom vaak op scholen met een hek rondom het schoolplein. Veel stoeptegels, een speeltoestel en een fietsenstalling. Samen met de school, de leerlingen en de buurt ga ik aan de slag om het schoolplein ‘groen en blauw’ te maken. Gelukkig zijn er sinds een paar jaar ook financiële middelen waar scholen gebruik van kunnen maken. In provincie Noord-Brabant is zelfs de site schoolplein van de toekomst opgericht.’

Wat is een ‘groen en blauw’ schoolplein?

‘Groen betekent: bomen en meer plantvakken met zwarte grond, zodat het water in de grond kan wegzakken. Zo komt dit schone water niet in het rioolsysteem. Blauw betekent dat een schoolplein minder tegels heeft en zo het hemelwater beter kan opvangen in de grond. We gaan tegels wippen! Stichting Steenbreek is hier een voorloper in. Zij hebben ervoor gezorgd dat tegels wippen op de kaart is komen te staan. Het blauwe schoolplein is goed voor de klimaatadaptatie.’

Mijn doel is om de verwondering bij kinderen wakker te maken, de diepe ervaring dat alles met elkaar verbonden is.

Wat is jouw visie op natuuronderwijs?

‘Ik vind dat je natuur mag beleven met hoofd, hart en handen. Iedere deur die opengaat op school moet leiden naar de natuur. En je moet er niet te veel over nadenken of kinderen vies worden in de klas. Je kunt sloffen aandoen of laarzenrekken neerzetten. Ik vind het ook belangrijk dat de lessen, zoals de tafels leren, buiten worden gegeven. Je kunt dit doen door buiten te springen en de tafels opdreunen of diepte in te schatten door te voelen met je lijf. Ik vind dat er te veel lesgegeven wordt uit boeken. Er zijn kinderen die niet zo lang stil kunnen zitten. Zij willen gewoon bewegen. Volgens mij doen we kinderen tekort door ze alsmaar op hun stoeltje te laten zitten. De buitenruimte zou een landschap moeten zijn. Heuvels, veel bloemen, fruitbomen, kruiden, doorkijkjes, zodat kinderen nieuwsgierig worden en op ontdekking uitgaan. Eigenlijk een soort (speel-)wildernis op het schoolplein.’

Heb je gelijkgestemden, mensen die jouw visie omarmen?

‘Ik ben verbonden aan Springzaad. Hier zijn mensen actief uit het onderwijs, natuur- en milieueducatie medewerkers, landschapsarchitecten, hoveniers. Wij willen allemaal meer ruimte scheppen voor natuur en kinderen. Samen maken wij natuurlijke en avontuurlijke speelplekken.

Jarenlang hebben organisaties in Nederland rubbermatten bij speeltoestellen geplaatst. Alles voor de veiligheid van kinderen. Nu beseffen we dat kinderen weer buiten dingen mogen ontdekken, klauteren en klimmen. Vies worden en met water spelen is voor kinderen superleuk! Ik gebruik in mijn werk vaak de fotocollages van Springzaad om met scholen tot een nieuw schoolpleinontwerp te komen. Hierin komen ook de vier elementen van de natuur terug: Water, Vuur, Aarde en Lucht. Ook besteed ik veel aandacht aan coaching. Want een groen en blauw schoolplein is mooi, maar als je leerkrachten niet meeneemt in de aanleg, en dus in het onderhoud en mogelijkheden, wordt het niet gebruikt. Het is ook van belang dat je leerkrachten leert om kinderen te observeren in speelgedrag. Zo kun je een kind helpen om de natuur verder te ontdekken.’

Tot slot: ben je trots op een project?

‘Ik ben trots op het ontwerp van een buitenleslokaal, dat ik samen met Daan Bolier heb gemaakt voor Schoolpleinen van de Toekomst. Samen hebben wij een definitief ontwerp gemaakt en gepresenteerd aan de provincie Noord-Brabant. Dit ontwerp, inclusief technische tekeningen, wordt nu gratis gedeeld met alle Brabantse Schoolpleinen voor de Toekomst.’

Wil jij aan de slag met een groene omgeving?

Kijk voor meer informatie over Petra en haar diensten op: https://krachtigbuiten.nl/

PS: wil je op school of thuis verhalen lezen over de natuur?
Bestel dan het boek Red de elementen.