Mediapedagoog Freek Zwanenberg over mediagebruik bij kinderen

Hoeveel beeldschermtijd is op scholen oké? Freek Zwanenberg kan deze vraag beantwoorden. Daarom ga ik met hem in gesprek over het mediawijs maken van kinderen, maar ook over het ontwikkelen van focus.

Freek, kun je vertellen wat je precies doet?

‘Als mediapedagoog help ik mensen met opvoedvragen rondom mediagebruik van kinderen. Als muzikant probeer ik via klanken mensen in contact te brengen met zichzelf, zodat mensen bij hun gevoelens kunnen.’

Zelf zie ik veel verschil in mediagebruik per school. Bij reguliere scholen is het volop aanwezig en bij vrijescholen niet of zeer sporadisch. Hoe zou jij mediagebruik op school inrichten?

‘Het klopt wat je zegt. Er is een enorme diversiteit in gebruik/inzet van digitale middelen op scholen. Ik heb mijn hele jeugd op de vrijeschool gezeten. Tijdens mijn studietijd raakte ik gefascineerd door jongeren die online video’s keken en op sociale media zaten. Ik ben op dit moment als één van de enige in Nederland gespecialiseerd op het gebied van vrijeschool en digitale middelen. Ik bezoek dan ook veel vrijescholen om hen te ondersteunen bij het integreren van digitale middelen in het curriculum van de school.

Ik ben niet tegen gebruik van digitale middelen op school. Maar tot de leeftijd van een jaar of negen is het in principe niet nodig. Op de vrijeschool heb ik zelf veel geleerd van ambachten, theater en andere kunstzinnige vormen. Ik vind dat kinderen van nu dit nog steeds mogen ontdekken, maar tegelijkertijd vind ik dat je in deze tijd niet meer zonder digitale middelen kunt. Dus helemaal niets doen is me te rigoureus. Aan de andere kant maken veel scholen juist te veel gebruik van digitale middelen.’

Kinderen van nu mogen de tools leren om creatief met digitale media om te gaan. Dit geldt ook voor het reguliere onderwijs. Je zou veel meer mogen kijken of het gebruik van digitale media in het onderwijs een meerwaarde heeft.

Hoe lukt het jou om vrijescholen te laten starten met digitale middelen?

‘Mijn visie waarmee ik vrijescholen prikkel is: de leerling van nu leeft deels in de digitale wereld. In de lagere klassen kun je af en toe een digibord inzetten en kinderen af en toe apart laten oefenen met software. In de hogere klassen kun je basisvaardigheden aanleren, zoals omgaan met Word, PowerPoint en informatievaardigheden. Hoe ga je om met sociale media en waar moet je op letten?
Vrijescholen zijn ongelooflijk goed in het geven van kunstonderwijs. Daarbij kun je ook digitale middelen gebruiken. Dit kan een mooie verrijking zijn. Een luisterverhaal opnemen of kunst maken met de iPad. Kinderen van nu mogen de tools leren om creatief met digitale media om te gaan. Dit geldt ook voor het reguliere onderwijs. Je zou veel meer mogen kijken of het gebruik van digitale media in het onderwijs een meerwaarde heeft.’

Ik kom op scholen waar bij kleuters al Chromebooks of Ipads aanwezig zijn. Heeft dit een meerwaarde?

‘Nee. Ik heb die meerwaarde nog niet ontdekt. Zeker bij kleuters is dat niet zinvol. Op die leeftijd gaat het opnemen van kennis moeizamer via het scherm. Een jong kind neemt waarschijnlijk niks op van een IPad. Het is ook een misvatting dat een kind van een filmpje altijd iets leert. Een jong kind neemt meer op van de stem van de ouders dan van een filmpje.’

Ik bezoek zelf veel scholen om gastlessen te geven. Zelf geef ik al mijn lessen zonder digitale middelen. Aan directeuren vraag ik weleens of zij in de hogere klassen een beleid hebben voor de maximale schermtijd per leerling. Meestal is dat er niet. Wat vind jij daarvan?

‘Veel scholen hebben veel ICT binnen gehaald. Ik vind dat wel zonde, want het past niet bij hoe een kind zich ontwikkelt. Het gebruik van ICT is razendsnel de school binnengekomen. Mij valt op dat er bij scholen vaak geen duidelijke visie is op schermtijd. Scholen mogen zich er meer van bewust worden dat de meeste kinderen thuis voldoende schermtijd hebben. Hierop kan een school zich aanpassen, door gezond mediagebruik te stimuleren onder schooltijd. Dit betekent regelmatig pauzeren, het stimuleren van buitenspelen en bewegen in de klas én in de gaten houden of kinderen last hebben van mediagebruik. Denk aan vermoeidheid bij leerlingen.’

Dat sluit aan bij hoe ik er zelf in sta. Zelf heb ik in mijn boek Red de elementen creatieve opdrachten toegevoegd. Speciaal om kinderen ook de natuur te laten ontdekken en lekker buiten te laten spelen. Ik ben benieuwd of jij mij kan vertellen wat de maximale schermtijd voor kinderen zou mogen zijn?

‘Wat ik ouders voorhoud, is dat er wetenschappelijk geen consensus bestaat over de schermtijd voor kinderen. Er is een groep Amerikaanse artsen die een advies heeft uitgebracht. Dit advies luidt dat je twee uur per dag recreatieve schermtijd, dus buiten schooltijd mag hebben. Dit wordt als gezond beschouwd voor kinderen vanaf zes jaar. Dit betekent niet dat dit voor alle kinderen zo is. Voor de een zal het sneller ongezond zijn dan voor de ander. Ik vertel ouders dat het niet alleen gaat om de schermtijd, maar ook over welk medium iemand gebruikt en waar diegene precies naar kijkt.’

Kun je dat uitleggen?

‘Ik gebruik vaak voeding als metafoor. Je laat je kind ook niet iedere dag zelf kiezen wat hij wil eten. Je houdt er wel rekening mee, maar je kiest ook voor voedzaam en gevarieerd eten. Een kind van twee krijgt nog geen Magnum en een kind van acht misschien wel. Zo is het ook met mediagebruik. Ik heb zelf een dochter van negen. Een Klokhuisfilmpje over hoe pindakaas gemaakt wordt mag ze van mij kijken. Dit vind ik zinvol gebruik. Het is leerzaam en de beelden worden in een rustig tempo getoond. De meeste kinderen kijken op platforms waar de snelheid van filmpjes hoog is. Mijn dochter mag bijvoorbeeld niet kijken naar YouTube Shorts. Overigens mag ze wel naar veel andere filmpjes kijken.’

De meeste kinderen kijken op platforms waar de snelheid van filmpjes hoog is. Mijn dochter mag bijvoorbeeld niet kijken naar YouTube Shorts. Overigens mag ze wel naar veel andere filmpjes kijken.

Waarom mag je dochter niet naar YouTube Shorts kijken?

‘Ik ben zelf bang dat het vermogen van kinderen om te focussen danig onder druk kan komen te staan door platforms als TikTok of YouTube Shorts. Het feit dat je extreem veel filmpjes achter elkaar ziet, kan je focus aantasten.’

Dat herken ik wel. Ik zat laatst in een film en toen viel me op dat de ondertiteling sneller ging dan een paar jaar terug. Volgens mij komt dit doordat het beeldtempo op alle platforms is verhoogd, mede door media als TikTok. Herken jij dat?

‘Ik werk weleens samen met de tweeling Quinn en Aaron Bezemer. Ze maken soms filmpjes van minder dan een seconde per shot. Dat kon ik mij vroeger niet voorstellen, maar nu kán het gewoon. De films die ik in mijn jeugd keek, zijn een stuk trager dan nu.’’

Ik hoor van leerkrachten dat ze moeite hebben om leerlingen in de klas gefocust te houden. Zou er een verband bestaan met gebruik van TikTok of YouTube Shorts?

‘Dit hoor ik ook terug van leerkrachten. De lessen moeten steeds dynamischer gegeven worden, met veel wisselende activiteiten en spelvormen om de aandacht vast te houden. Het gebruik van heel snelle en spectaculaire media, zoals TikTok en YouTube Shorts, kan invloed hebben op de concentratie. Het echte leven gaat trager. Op momenten dat een leerkracht iets uitlegt, wordt het lastiger om je aandacht erbij te houden. Dit komt doordat bij platforms als TikTok je relatief veel adrenaline aanmaakt. Steeds is er een nieuw filmpje in kortere tijd. In het boek Van brokkelbrein tot focus van Gerjanne Dirksen wordt de definitie van focus omschreven als “volgehouden gerichte aandacht”.

Als je leest, een muziekinstrument bespeelt of buiten een hut bouwt, dan kom je in een flow. Het gaat vaak moeiteloos en het hoeft niet spectaculair te zijn. Je vergeet de tijd en gaat op in de activiteit.

Je zou willen dat kinderen vaker in een flow terechtkomen zonder het kijken van TikTok filmpjes. Hoe bereik je dat?

Als je leest, een muziekinstrument bespeelt of buiten een hut bouwt, dan kom je in een flow. Het gaat vaak moeiteloos en het hoeft niet spectaculair te zijn. Je vergeet de tijd en gaat op in de activiteit. Je merkt niet eens dat je heel gefocust bezig bent, want het kost geen moeite. Ik gun dat kinderen van nu: moeiteloos een uur lezen of buitenspelen. Overigens kun je ook in een flow komen door digitale media. Een uur filmpjes editen kan bijvoorbeeld ook een flow ervaring geven.’

Zouden kinderen van nu dat nog een tijdlang zonder digitale middelen kunnen?

‘Jazeker. Het brein van kinderen is plastisch. Er is weleens onderzoek geweest waarbij kinderen met elkaar op kamp gingen. Bij dit kamp waren geen digitale middelen beschikbaar.
Na een week bleek uit onderzoek significante verschillen tussen het begin van de week en aan het eind. Aan het begin werd er minder gepraat en keken kinderen elkaar niet aan. Aan het eind van de week bleek dat ze elkaar aankeken en meer interactie met elkaar hadden.’

Wil jij op school aan de slag met mediawijsheid?

Of ben je benieuwd naar Freeks pianomuziek? Bekijk zijn site.

PS: wil je op school of thuis verhalen lezen over de natuur?
Bestel dan het boek Red de elementen.