Marieke Wingens van IVN Natuureducatie over natuurbeleving bij kinderen

Op een donderdagochtend reis ik met de trein naar Tilburg. Daar mag ik Marieke Wingens interviewen. Ik heb geluk, want Marieke werkt op een superleuke locatie. Haar werkgever IVN Natuureducatie heeft namelijk een kantoor in hetzelfde gebouw als het Natuurmuseum Brabant. Zo kan het gebeuren dat ik langs allerlei opgezette dieren loop. De ruimtes in het Natuurmuseum zijn donker, maar toch zie ik kinderen lades opentrekken om zelf op onderzoek uit te gaan.

Uiteindelijk lopen Marieke en ik door een klapdeur en schijnt het felle licht weer in mijn ogen. De betovering van het museumbezoek is verdwenen. We zoeken een ruimte op en gaan met elkaar in gesprek over natuuronderwijs en educatie.

Wat doe je bij IVN Natuureducatie?

‘Ik ben projectleider voor kinderen en jongeren tot en met 30 jaar. Het doel is om hen weer meer te betrekken bij de natuur. Zelf ben ik een plannenschrijver en verteller. Mijn werkdagen breng ik dan ook meestal door op kantoor. Ik ben veel in gesprek met overheidsinstellingen, zoals gemeenten en provincie, om natuur op de agenda te krijgen. Mijn doel is dat steeds meer mensen ja zeggen tegen natuurbeleving. Dat betekent dat natuur ook zichtbaar wordt in de klas en op het schoolplein.

Maar dit kan ik natuurlijk niet alleen. Daarom werk ik bijvoorbeeld veel samen met collega’s die voedselbosjes aanleggen met kinderen. Een voedselbos is een door mensen ontworpen stukje bos, naar het voorbeeld van een natuurlijk bos. Het doel is om daar voedsel te produceren. We hebben ook veel vrijwilligers die meehelpen om kinderen de natuur weer te laten beleven.’

Kun je een voorbeeld geven? Hoe laat je kinderen de natuur beleven?

‘We hebben Het Bewaarde Land ontwikkeld voor leerlingen in groep 4, 5 en 6 van het basisonderwijs. Dit is een natuurbelevingsprogramma. Hier worden kinderen drie dagen lang ondergedompeld in de natuur. Kinderen worden zogenaamd een dier of een plant. In die rol beleven ze allemaal avonturen.’

De natuur gaat namelijk ook over sociaal gedrag. Zo zien we dat op een groen schoolplein minder wordt gepest.

Welke middelen gebruik je nog meer?

‘Boeken kunnen een rol spelen. Wel is het nog makkelijker om met kinderen naar buiten te gaan. We werken er hard aan om te stimuleren dat schoolpleinen worden vergroend. Het doel is om een schoolplein te ontwikkelen waar je kunt spelen, klauteren en klimmen in het groen. Een andere ontwikkeling is het realiseren van buitenleslokalen. Zo kunnen leerkrachten vaker buiten les geven.’

Ik merk zelf bij leerlingen dat de kennis over de natuur afneemt. In mijn nieuwe boek Red de elementen heb ik dat op een grappige manier beschreven. Dit kun je lezen in het verhaal De wildernis. Hoe zorgen jullie dat kinderen meer kennis over de natuur krijgen?

‘We hebben heel veel lesmateriaal die leerkrachten kunnen gebruiken. Ook trainen we leerkrachten. Zo helpen we hen om natuuronderwijs te geven op een schoolplein.’

Wat is natuuronderwijs volgens jou?

‘Bij IVN Natuureducatie kiezen we voor beleving. Kun je voelen en ervaren wat de natuur met je doet? Bijvoorbeeld: hoe kun je een tomatenplant kweken en wat kun je daarbij tegenkomen? Natuuronderwijs is meer dan vertellen aan kinderen: “Dit is een populier en dat is een hazelaar.” Zelf doen we dat bij kinderen niet zo. De natuur gaat namelijk ook over sociaal gedrag. Zo zien we dat op een groen schoolplein minder wordt gepest. De concentratie bij kinderen neemt ook toe. Het is dus veel meer dan alleen de cognitieve component.

Gelukkig hebben we veel IVN-vrijwilligers. Zij komen op scholen en helpen leerlingen bij het onderhouden van de moestuin. Zij verzorgen lessen of geven de leerkrachten aanwijzingen hoe je natuurles kunt geven. We bieden ook kant-en-klare onderwijspakketten aan. Eigenlijk willen we scholen en leerkrachten ontzorgen. Het moet zo makkelijk mogelijk worden om naar buiten te gaan.’

Weten kinderen veel van de natuur?

‘Laatst was ik zelf aanwezig bij een ‘plantdag’ op een school. Er werd een voedselbosje aangelegd.
Sommige kinderen zetten een plantje met plastic potje en al in de grond. Als je zegt: “We gaan dit planten,” dan maken ze een gat. Pas later ontdekken ze dat het potje niet in de grond hoort. Ik vond dit wel wonderlijk.’

Hoe komt dat volgens jou?

‘We zien dat ouders met groene vingers die ook doorgeven aan hun kinderen. Deze kinderen herkennen meer plantensoorten en weten ook beter hoe dingen smaken. Ze weten of iets rijp is of niet. Maar sommige kinderen krijgen thuis weinig mee. Zij komen vrijwel niet in het bos.

Je merkt wel dat alle kinderen opbloeien van de natuur. Ieder kind is nieuwsgierig en wil graag helpen.’

Je merkt wel dat alle kinderen opbloeien van de natuur. Ieder kind is nieuwsgierig en wil graag helpen.

Bij kinderen constateer je een verschil in natuurbeleving. Herken je dit ook bij leerkrachten?

‘Ja. Vaak heb je op school een of twee leerkrachten die meer willen doen met natuur. Het is een uitdaging om een heel team mee te krijgen. Er is veel werkdruk in het onderwijs.’

Hoe gaat het nu met natuur op school in Noord-Brabant?

‘Het gaat veel beter dan vijf jaar terug. We zien dat er op beleidsniveau meer aandacht is voor groen en gezondheid. Vijf jaar geleden waren veel schoolpleinen nog grijs: allemaal stoeptegels en een klimrek. Nu zien we bomen, planten, moestuinen et cetera. Scholen doen nu ook makkelijker mee met onze campagnes, zoals de buitenlesdag.’

Hoe zie jij de toekomst van natuureducatie op school?

‘Ik hoop dat ieder kind gedurende zijn schoolperiode een diepere natuurbeleving ervaart. Dit kan door een project als Het Bewaarde land. Kinderen worden meerdere dagen ondergedompeld in de natuur. Natuurlijk is het onze wens dat alle schoolpleinen groen worden, maar ook dat leerlingen kennismaken met eetbaar groen. Dat ze leren hoe je kunt eten vanuit de natuur, zoals uit een voedselbosje of moestuin.’

Het begrip klimaat is ontzettend groot, eigenlijk te groot voor de belevingswereld van jonge kinderen. Hierdoor kunnen kinderen mentaal ook te zwaar belast worden. Het kan leiden tot angst. IVN Natuureducatie wil blijven vertellen hoe wonderlijk de natuur is. Zo krijgen kinderen positieve associaties bij de natuur. En dan ga je er ook beter voor zorgen.

Zou er in de toekomst ook een kinderkeuken op scholen kunnen zijn?

‘Dat is natuurlijk een mooie droom. Als ik vanuit mijzelf spreek: volgens mij begint het bij het verbouwen van groenten. Een keuken kan er dan bij gaan horen, maar ik zie liever dat ze eerst zelf voedsel verbouwen. Er zijn ook veel gerechten waarvoor je geen keuken nodig hebt. ’

In de media is veel aandacht voor klimaat. Is dit ook een thema binnen IVN Natuureducatie?

‘Wij kijken vooral naar wat mensen zelf kunnen doen. Dit betekent dat we ze bewustmaken van kleine stappen, zoals zelf groenten verbouwen. Door het aanleggen van een groen schoolplein heb je ook minder last van hittestress en wateroverlast.

Als IVN Natuureducatie willen wij kinderen zoveel mogelijk positieve ervaringen laten opdoen. Het begrip klimaat is ontzettend groot, eigenlijk te groot voor de belevingswereld van jonge kinderen. Hierdoor kunnen kinderen mentaal ook te zwaar belast worden. Het kan leiden tot angst. IVN Natuureducatie wil blijven vertellen hoe wonderlijk de natuur is. Zo krijgen kinderen positieve associaties bij de natuur. En dan ga je er ook beter voor zorgen.’

Tot slot: wil je nog iets kwijt?

‘Een belangrijk deel van mijn werk is lobbyen en draagvlak creëren. Het is mooi om te zien dat dit steeds beter lukt bij gemeenten en provincies. We hebben daardoor al veel bereikt. Verder is het geweldig dat we al zoveel moestuincoaches hebben mogen opleiden. Zij helpen scholen en kinderopvangorganisaties om een moestuin bij te houden.’

PS: wil je op school of thuis verhalen lezen over de natuur?
Bestel dan het boek Red de elementen.