Basisschooldirecteur Taco Houkema over veranderingen in het onderwijs

Het is weer tijd voor een nieuw interview. Vandaag ga ik in gesprek met Taco Houkema. Hij is directeur/bestuurder van basisschool De Deventer Leerschool. Taco is ruim dertig jaar werkzaam in het onderwijs, waarvan ruim twintig jaar als directeur.

Taco, waar sta jij voor als directeur?

‘Ik heb mij altijd ingezet voor vernieuwingen. Zo geloof ik niet in hokjes. De wereld zou één grote, vrije wereld mogen zijn. Dingen aanleren in hokjes past dan eigenlijk niet zo goed. Zeker niet als je kinderen wilt voorbereiden op een vrije wereld. Ze moeten juist leren associëren en toepassen.’

Hoe doe je dat?

‘Het begint met je uitgangspunt. In het onderwijs zijn de systemen vaak leidend geworden. Maar ik begin bij de mens zelf. In dit geval bij de kinderen zelf. Dit doe ik door de leerkrachten en overig personeel veel ruimte te geven. Ruimte en vertrouwen, in de hoop dat zij dat ook weer richting hun leerlingen kunnen doen. Dat is eigenlijk een andere manier van omgaan met het systeem.

In het onderwijs moet je het altijd met het curriculum van bovenaf doen. Maar ik kies ervoor om onderop te beginnen. ‘Onderop’ klinkt dan wel een beetje raar, want de kinderen staan juist centraal. Samen met het team zet ik me in om alles rondom het kind te ontwikkelen.’

Als een kind lekker in zijn vel zit en gelukkig is, dan leert het automatisch beter.

Je hebt het over ‘het kind centraal’. Wat dien je als school te bieden om leren mogelijk te maken?

‘Als een kind lekker in zijn vel zit en gelukkig is, dan leert het automatisch beter. Eigenlijk komt dat ook naar voren uit alle onderzoeken. Het is wel wat moeilijker te controleren. De overheid koerst op getalletjes. Ik noem dat vaak ‘de dashboardrealiteit’. Hierin zie je dat kinderen met elkaar worden vergeleken via benchmarks. Maar zelf denk ik dat elk kind een uniek individu is. Ieder kind heeft eigen talenten die je tot ontplooiing mag laten komen. En hiervoor moet je aansluiten bij het individuele kind.’

Hoe ontwikkelen jullie de talenten van kinderen?

‘Ik wil heel graag inzetten op thematisch onderwijs, waardoor je automatisch meer vakken met elkaar gaat verbinden. Denk aan lezen en geschiedenis. Hoe meer onderdelen je met elkaar verbindt, hoe dichter je het echte leven benadert.

Bij ons op school hebben we het vrijdagmiddagcircuit. We zetten dan ouders, grootouders en ondernemers in voor dingen die we met onze methodes niet kunnen bieden. We hebben steeds een aantal thema’s waarvoor kinderen zich kunnen inschrijven. Ze leren dan bijvoorbeeld creatief schrijven, toneel, mindfulness et cetera. Het aanbod is wel afhankelijk van de pool mensen die deze lessen wil geven, want dat gaat op basis van vrijwilligheid. We hebben in het onderwijs helaas weinig budget voor extra dingen.’

Je noemde net het woord ‘thematisch onderwijs’. Denk je dat boeken daarin een rol kunnen spelen?

‘Het is een mooie ontwikkeling dat er verschillende methodes bij zijn gekomen in het onderwijs. Denk aan Blink en Kernconcepten. En ja, het is heel mooi om boeken te gebruiken die passen bij de methode. Zo gaat het thema echt leven. Vaak zijn de boeken wel iets lastiger op te sporen, maar dat wordt de laatste jaren steeds makkelijker.’

Saskia: ‘Leuk dat je dat zegt, want zelf heb ik twee boeken geschreven die ontzettend goed passen bij thematisch onderwijs. Voor het boek Roosendaalse kinderen in oorlogstijd heb ik overlevenden van de Tweede Wereldoorlog geïnterviewd. Vervolgens heb ik verhalen geschreven die je in dit boek kunt lezen. Mijn nieuwe boek Red de elementen gaat over klimaatverandering en dus uiteraard over Water, Vuur, Aarde en Lucht.’

Zelf zie ik een ontwikkeling dat er minder wordt gespeeld. Hiermee bedoel ik dat taalonderwijs vooral bestaat uit regels leren. Terwijl je ook prachtig kunt spelen met woorden. Herken je dat?

‘Jazeker! Gelukkig is er nu de positieve ontwikkeling dat leren ook weer spelen is. Denk aan ‘bewegend leren’: hierbij leren kinderen bijvoorbeeld tafelsommen buiten op het schoolplein. Dat werkt erg mooi. Taal en rekenen kun je juist goed oefenen met spelletjes.’

Vinden kinderen bij jullie taal leuk?

‘Bij ons op school wordt veel gelezen. We hebben een uitgebreide schoolbibliotheek en we kopen ook boeken. In de kleuterklassen laten we kinderen al spelend ontdekken wat letters zijn. Bijvoorbeeld via stempels. Vanaf groep 3 wordt er iedere dag wordt er in de groepen gelezen. De kinderen hoeven dan niet op hun stoel te blijven zitten, maar mogen zelf een fijne plek uitzoeken.

We zijn nog wel zoekende hoe we de taalmethodes ook buiten leuk kunnen maken. Als je alles optimaal zou willen uitvoeren, zou je op zaterdag en zondag nog door kunnen gaan. Ik denk zelf dat er meer tijd ontstaat wanneer we meer vakken integreren.

Ik ben wel voorstander van een sterke basis, zodat je als kind weet wat je zoal kunt doen met getallen en letters. Als die basis er eenmaal ligt, is het fijn om kinderen de maximale ruimte te geven. Denk bijvoorbeeld aan taalonderwijs via het schrijven van liedjes, of zingen. Dit is ook belangrijk bij kinderen die meervoudig intelligent zijn. Sommige kinderen hebben een muzikale intelligentie en zijn erg sterk in klanken of ritmes. Het is van belang dat we daar oog voor hebben en dat we hun de ruimte bieden om daarin te experimenteren en zich te ontwikkelen. Zo worden andere kinderen nieuwsgierig en volgen zij ook.’

Taal en rekenen kun je juist goed oefenen met spelletjes.

Mij valt op dat scholen werken met regels in stelopdrachten. Hoe kijk jij daarnaar?

‘Dat is handig als het een soort sollicitatiebrief betreft. Je moet dan wel de regels leren. Maar voor de rest pleit ik voor gebruik van fantasie door kinderen. Daarom is creatief schrijven voor kinderen ook goed. Hier streep je niet de spellingwijze door, maar het is juist om het creatieve brein te ontwikkelen. En natuurlijk is het goed dat kinderen ook leren hoe je woorden spelt. Alleen, we kunnen daar wel op een andere manier mee omgaan.’

Werken jullie op school met devices?

‘Ja. Leerlingen werken met laptops. We hebben daar wel een balans in. Veel onderdelen doen we zonder schermpjes. Dit is een bewuste keuze, vooral voor de motorische en creatieve ontwikkeling van kinderen. We vinden het niet gezond dat kinderen een hele dag achter een schermpje zitten. Al zijn er ook scholen die bewust kiezen voor het andere, zoals wel alleen schermpjes.

Ik geloof niet dat het werkt om alleen maar schriftjes te gebruiken of alleen maar buiten les te geven. Het is juist de combinatie die je nodig hebt. Zo kun je kinderen op een brede manier bedienen.’

De laatste tijd verschijnen veel artikelen in de media over het lerarentekort. Wat kunnen we daaraan doen?

‘Veel leerkrachten beginnen enthousiast aan de pabo. Alleen wordt hun geleerd om het systeem uit te voeren zoals het er nu ligt. Maar een systeem is veranderlijk en dat kun je zelf aanpassen. Dat begint bij eigenaarschap. Veel leerkrachten zijn langzaam methodeslaaf geworden. Ze zijn bang dat ze op eventueel tegenvallende resultaten afgerekend worden door hun bestuur of de onderwijsinspectie, wanneer ze van methodes zijn afgeweken. Denk aan opbrengst in resultaten op lezen en schrijven. Dat vind ik erg jammer. Leerkrachten zijn daardoor vergeten dat ze ook zelf eigenaarschap kunnen dragen voor verandering. Als directeur/bestuurder hoop ik leerkrachten vrijheid te geven om het werk zó uit te voeren dat je je er prettig bij voelt. Net zoals we onze kinderen op school leren om eigenaarschap te nemen: zelf keuzes maken en creativiteit toepassen. Het leven van een leerkrachten wordt leuker als we hun leren om creatief te denken.’

Tot slot. Wil je nog iets delen dat nog niet aan bod is gekomen?

‘Ik hoop dat het ons lukt om leerkrachten enthousiast te houden voor het vak. Zelf hoop ik dat er de komende jaren meer aandacht komt voor de brede ontwikkeling van kinderen. Dat we ons niet alleen richten op de basisvaardigheden, maar ook op creativiteit.
Verder denk ik dat we veel winst kunnen behalen als we de jeugdzorg en onderwijs met elkaar verbinden. Letterlijk geen aparte financiering meer, maar alles binnen de school.
En het lijkt me een verrijking als we binnen de school samen gaan werken met experts. Een aparte muziekdocent of gymdocent is al gebruikelijk. Maar een expert kan ook zeker iemand zijn als jij, die kinderen laat spelen met taal.’

Wil je meer weten over Taco?

Naast zijn functie als directeur van De Deventer Leerschool coacht en begeleidt hij ook onderwijsprofessionals. https://houkemacoaching.nl 

Ben je nieuwsgierig naar mijn boeken, waaronder mijn nieuwste boek Red de elementen? Kijk dan hier.

.